Techniki dawnych mistrzów: maja 2014


Portret Marii Matejko - siostry artysty, 1859, olej na tekturze

W związku z ogólnym zainteresowaniem techniką pracy Jana Matejki, postanowiłem dopisać jeszcze parę szczegółów. Badania nad paletą, pigmentami i mediami przeprowadził Jan Hopliński. Oto co odnalazł.

Na początek paleta znajdująca się w Domu Jana Matejki, której używał w trakcie pracy nad obrazem Joanna D'arc. Przy cyfrach skład farb i mieszanek na palecie.

Paleta Jana Matejki do obrazu Joanna D'arc

1. Biel ołowiowa z małą ilością żółcieni neapolitańskiej,
ugru i ultramaryny.
2. Żółcień neapolitańska z minimalną ilością ultramaryny.
3. Żółcień chromowa.
4. Żółcień neapolitańska.
5. Biel ołowiowa.
6. Żółcień neapolitańska z minimalną ilością cynobru.
7. Ugier żółty i trochę ultramaryny.
8. Ugier żółty i trochę ultramaryny.
9. Żółcień kadmowa.
10. Żółcień kadmowa.
11. Żółcień kadmowa i ślady ultramaryny.
12. Ugier żółty?
13.Cynober chiński.
14. Ugier jasny.
15. Ugier żółty zmieszany z umbrą, lazurem krapowym i częściowo
z błękitem kobaltowym.
16. Ugier jasny zmieszany z umbrą i różem.
17.Ugier złoty.
18. Ugier złoty zmieszany z żółtym i różowym.
19. Ugier ciemny.
20. Ugier żółty.
21. ?
22. Róż ?
23. Ugier różowy.
24. Róż wenecki.
25. Umbra naturalna zmieszana z różem.
26. Róż indyjski.
27. Brąz Van Dycka.
28. Brąz Van Dycka.
29. Brąz Van Dycka.
30. Umbra naturalna.
31. Umbra naturalna zmieszana z czernią.
32. Umbra naturalna.
33. Umbra palona.
34. Umbra palona.
35. Umbra palona zmieszana z czernią.
36. Czerń.
37. Czerń.
38. Czerń.
39. Czerń.
40. Zieleń kobaltowa.(tlenek kobaltu i cynku)
41. Zieleń kobaltowa.
42. Zieleń chromowa (viridian)
43. Błękit kobaltowy i umbra.
44. Zieleń chromowa.
45. Zieleń Paolo Veronesa. (nazwa handlowa odnosząca się do arsenowej zieleni miedziowej)
46. Zieleń Paolo Veronesa.
47. Zieleń Paolo Veronesa.
48. Zieleń Paolo Veronesa i resztki umbry.
49. Błękit kobaltowy.
50. Błękit kobaltowy.
51. Ultramaryna zbrudzona umbrą.
52. Stil de grain.(tradycyjny żółty pigment organiczny używany do laserunków)
53. Żółcień kadmowa zbrudzona umbrą paloną.
54. Lazur krapowy zmieszany z cynobrem i umbrą.
55. Warstwa sykatywy Courtrai.

Dziennik prowadzony przez Biasiona, u którego Matejko nabywał drogie francuskie farby Edwarda (Edouard, patrz wyżej), z lat 1880-1883 odnotowuje zakupy:

Biel ołowiowa:
Blanc d'argent : 1880 - 10 tub, 1881 - 6 tub, 1882 - łącznie 52 tuby, 1883 - 12 tub,
Kremserweiss: 1880 - 1 tuba
Żółcień neapolitańska: (duże zużycie żółcieni w roku 1882 mogło być spowodowane wykańczaniem obrazu Hołd pruski)
Jaune Pinart w trzech odcieniach: 1880 - 30 tub, 1882 - łącznie 88 tub, 1883 - łącznie 99 tub (najdroższa żółcień antymonowa firmy Edouard)
Jaune de Naples: 1883- łącznie 31 tub.
Żółcień chromowa:
jaune de Rome i jaune brilliant: 1880 - 7 tub, 1882 - łącznie 52 tuby, 1883 - łącznie 34 tuby.
Mieszanina żółcień chromowej lub neapolitańskiej z ugrem:
1880- 6 tub, 1881- 21 tub, 1882- łącznie 52 tuby, 1883- łącznie 34 tuby.
Laki żółte:
Stil de grain: 1880- 5 tub, 1881- 12 tub, 1882 - 18 tub, 1883- 22 tuby.
Żółcień indyjska: 1880 - 6 tub, 1882 - łącznie 16 tub, 1883 - 4 tuby
Lak Roberta: 1880 - 8 tub, 1881 - 4 tuby, 1882 - 4 tuby, 1883 - 10 tub (nietrwały lak na bazie purpuryny)
Jaune garance: 1882- 6 tub, 1883- 10 tub (piękny lecz nietrwały lak)
Japanischgelb: 1880 - 2 tuby
Ugry:
ochra jasna: 1881- 2 tuby, 1882 - 7 tub, 1883- 4 tuby.
ziemia włoska: 1882 - 13 tub, 1883- 20 tub. (podczas malowania Sobieskiego pod Wiedniem, Matejko potrzebował wielu farb ziemnych, dlatego już pod koniec 1882 roku liczba zamówiony ugrów rośnie)
żółcień marsowa: 1880- 6 tub, 1881- 6 tub, 1882 - 36 tub, 1883- 8 tub.
Siena: 1882 - 12 tub, 1883- 46 tub.
Ugier złoty: 1880- 6 tub, 1882 - 16 tub,
oranż marsowy: 1881- 12 tub, 1882 - 5 tub
ochra ciemna: 1881 - tuba
Cynober chiński:
1881- 4 tuby, 1882 - 6 tub
Laki czerwone:
lak garance: 1880- 8 tub, 1883- 10 tub.
ciemny kraplak: 1881- 1 tuba,
lak purpurowy: 1882 - 6 tub, 1883- 22 tuby.
Japanischrot: 1881- 1 tuba.
kraplak brązowy: 1882 - 4 tuby,
Ziemie czerwone:
Pozzuoli: 1880- 6 tub, 1882 - 22 tuby, 1883- 45 tub.
Pozzuolaerde: 1881- 6 tub, 1882 - 12 tub,
Róż wenecki: 1880- 6 tub, 1882 - 11 tub, 1883- 3 tuby.
Róż wenecki inny producent: 1881- 2 tuby, 1882 - 7 tub.
Czerwień marsowa: 1881- 2 tuby, 1883- 8 tub.
Ziemie fioletowe:
róż indyjski: 1881- 4 tuby, 1883 - 4 tuby.
Ziemie brunatne:
brunatna ochra: 1881- 1 tuba
ziemia włoska palona: 1882 - 10 tub, 1883 - 12 tub.
siena palona: 1882 - 10 tub.
Brąz Van Dycka: 1881 - 4 tuby, 1882 - 86 tub, 1883- 27 tub.
Organiczne brunaty:
Mumia: 1882 - 22 tuby, 1883- 25 tub. (wyrabiana z egipskich mumii)
Błękity kobaltowe:
1880- 10 tub, 1881- 17 tub, 1882 - 35 tub, 1883- 26 tub.
Ultramaryna:
1881- 11 tub, 1882 - 9 tub, 1883- 26 tub.
Zielenie kobaltowe:
1883- 4 tuby.
Zielenie chromowe:
Zieleń szmaragdowa viridian: 1883- 12 tub.
Zielenie arsenowe:
Zieleń Paolo Veronese: 1882 - 4 tuby. (piękna, ale bardzo trująca zieleń)
Czerń:
Kość słoniowa: 1881: 1 tuba.

Warto przypomnieć, że w tamtych czasach tubki miały przeważnie po 20 ml pojemności. Zakupy w sklepie optycznym u Biasiona dotyczą farb najdroższych, ale w tym czasie Matejko mógł nabywać tańsze z innego źródła, np. austriackie i niemieckie.

Paleta Jana Matejki do obrazu Joanna D'arc, fragment

Z mediów dziennik Biasiona zawiera:

Olej makowy: w latach 1880-1883 łącznie 37 flaszek.
Olej lniany: w 1881 - 1 flaszka
Sykatywa Courtrai: w latach 1880-1883 łącznie 37 flaszek.
Sykatywa Haarlem: w latach 1880-1883 łącznie 8 flaszek.
Płyn Soehnee freres: w latach 1880-1883 łącznie 39 flaszek.

Matejko nie zamawiał bieli cynkowej i indyga.
Rzadko używał błękitu pruskiego i sepii.

W domu Matejki odnaleziono następujące tubki z farbami:
Biel ołowiowa, żółcień neapolitańska 2 sztuki, żółcień neapolitańska Pinarta 4 sztuki: żółcień neapolitańska firmy Wagner - 2 sztuki, żółcień chromowa, żółcień rzymska chromowa, żółcień brylantowa chromowa 2 sztuki, żółcień kadmowa, ochra żółta, ochra złota, siena naturalna 2 sztuki, żółcień indyjska 2 sztuki, stil de grain 2 sztuki, lak Roberta nr 5 - 2 sztuki, nr 6 - 2 sztuki, róż pozzuoli 6 sztuk, róż wenecki 2 sztuki, czerwień marsowa, lak oranżowy rzymski, lak garance, siena palona, brąz V. Dyck 6 sztuk, Sepia firmy Wagner, mumia 3 sztuki, róż indyjski Wagnera, zieleń arsenowa, ultramaryna lapisowa 3 sztuki, błękit kobaltowy, błękit kobaltowy średni, błękit pruski Wagnera, błękit berliński 2 sztuki, czerń sadza, czerń kostna, czerń słoniowa Schmidta

W Domu Jana Matejki możemy znaleźć również małe pojemniczki z pigmentami kupowanymi w krakowskiej aptece mieszącej się na rynku. Znalazłem tam trochę cynobru w proszku, prawdopodobnie zieleń arsenową, glejtę ołowiową złotą, minię ołowiową i niezidentyfikowane różowe pigmenty.

Hołd Pruski, 1882

Patrząc na ilości zużytych farb w poszczególnych latach nie trudno odgadnąć jakie obrazy Matejko wówczas malował. Do obrazów Hołd pruski, Wernyhora oraz Joanna D'arc, potrzebował wielu jaskrawych żółcieni i farb organicznych transparentnych. Obraz Sobieski pod Wiedniem nie potrzebował aż tylu "mocnych farb", Matejko malując bazował głównie na ziemiach.